Miladî 1898 tarihli, “Hüdavendigâr Salnâmesi” olarak geçen belgelerde, Emet ve çevresinin 120 yıl önceki durumu anlatılmaktadır. Ayrıca o zamanlar Eskişehir, Kütahya’ya bağlı bir kazadır. Hüdavendigâr Salnâmesi’nin orijinal Osmanlıca metnini ve Türkçe’ye çevrilmiş halini sizlere sunuyoruz. Belgeden de görüleceği üzere 120 yıl önce bile Emet ticari ve sosyal açıdan gelişmiş durumda iken günümüzde durumu ortadadır. Yorumu sizlere bırakıyoruz…
Hüdavendigâr Salnâmesi
Eğrigöz Nahiyesi dahi Kütahya kazasına merbut (bağlı) nevahiden (nahiyelerden) olup 3805 hane ile 19732 müslim nüfusu havi ve merkezden başka 58 karye (köy) ile 79 cami ve mescid, 18 medrese ve kütüphane, 2 han, 7 hamam, 235 dükkan, 21 kahvehane, 17 dibağhane (tabakhane), 8 fırın, 53 değirmen, 130 anbar, 7 kiremit ve 3 desti fabrikası, 1216 zükur (erkek) ve 564 inas (kadın) olarak 1780 şakirdi (öğrenci,talebe) bulunan 70 atik-i mekteb-i ibtidaiyi (eski ilkokul) şamildir.
Merkez nahiye Kütahya kasabasının on dört saat garbında kain Emed karyesidir ki 516 hane ile 2543 nüfus ahaliyi ve 3 cami, 4 medrese, 153 dükkan, 2 han, 5 ılıca, 16 kahvehane, 8 değirmen, 3 kiremit ve desti fabrikası, 8 dibağhane (Tabakhane), 41 zahire anbarı , 5 fırın ve 1 hükümet konağı , 1 cephane, derdest-i ikmal olan bir depo, birer Duyun-U Umumiye Ve Reji İdaresi (Osmanlı’da Tekel ve tütün idaresi) ve zükur (erkek) ve inas (kız) 495 adet şakirdli (öğrenci) 1 İbtidai ve 8 sıbyan mektebi vardır.
Nahiyeyi teşkil eden kura(köyler) şunlardır.
| KÖY | HANE | NÜFUS | KÖY | HANE | NÜFUS |
| Beyce | 227 | 1137 | Tokat | 9 | 46 |
| Hisarcık | 182 | 1056 | Kurtdere | 23 | 170 |
| Kırgıl | 44 | 252 | Ulaşlar | 8 | 59 |
| İğde | 61 | 344 | Kutlubeyler | 27 | 132 |
| Doğanlar | 45 | 219 | Bey | 49 | 227 |
| Göncek | 20 | 124 | Kutluhallar | 57 | 334 |
| Hasanlar | 119 | 611 | Yoncaağaç | 65 | 393 |
| Gündüran | 24 | 151 | Hamam | 32 | 152 |
| Karaağıl | 11 | 53 | Dere ve Evren | 121 | 585 |
| Şeyhler | 91 | 566 | Baş | 136 | 676 |
| Şeyhçakır | 57 | 295 | Opanözü | 44 | 206 |
| Alpanuz | 55 | 311 | Emrullah (Emirler) | 37 | 182 |
| Bahadlar | 41 | 188 | Sekbandemirli | 42 | 177 |
| Köprücek | 75 | 351 | Abdüsselam Demirli | 28 | 144 |
| Sarıayak | 31 | 165 | Kışla demirli | 59 | 243 |
| Yarış | 57 | 371 | Değirmisaz | 57 | 261 |
| Subak | 54 | 258 | Çayır | 25 | 112 |
| Konuş | 48 | 281 | Çaldibi | 26 | 178 |
| Kayı | 86 | 489 | Ak Kilise | 42 | 267 |
| Çakıllı | 22 | 147 | Kızıl Bük | 29 | 121 |
| Çıkrıcık | 17 | 120 | Develi | 40 | 181 |
| Üğicek | 30 | 184 | Mümye | 34 | 162 |
| Ovacık | 58 | 329 | Eğrigöz(nefsi) | 172 | 792 |
| Ağa | 37 | 202 | Küreci | 29 | 150 |
| Gölcük | 13 | 127 | Musalar | 10 | 54 |
| Sülye Bala(Yukarı) | 237 | 1158 | Samrık | 57 | 329 |
| Sülye Şeyhler | 72 | 300 | Çalcaağıl | 21 | 95 |
| Sülye Ayalar(İsalar) | 93 | 438 | Azand | 69 | 332 |
| İkibaşlı | 12 | 70 | Yağcık | 27 | 170 |
Kura-yı mezkurenin (yukarıda zikredilen köyler) arazisi kısmen ova ve kısmen dağlık ve sengistan (taşlık) olup başlıca mahsulatı hububat-ı mütenevvi’a ile susam, anason, üzüm, bostan ve envai sebzedir. Merkez nahiyede senede 500.000 (beş yüz bin ) kıyye (1 kıyye 1300 gr,okka) raddesinde (AĞDA) namıyla üzümden bir nev’i bulama yapılarak vilayetin her tarafına, ve Konya ve Ankara vilayetlerine gönderilir.
Kışlademirli karyesi civarında krom madeni bulunup ihracat-ı seneviyyesi tahminen 1 milyon kilo raddesindedir. Bu madenden çıkarılan cevher Kütahya istasyonuna kadar deve ve hayvanat-ı saire ile ve oradan şimendiferle(tren) dersaadete (İstanbul) nakil ve isal olunur.
Samrık, Dereli, Yenice ve Hamam Karyeleri civarında suyu kükürtlü birkaç adet ılıca vardır.
Hüdavendigâr Salnâmesi’nin Orijinal Osmanlıca Belgeleri
